صریح _ صنایع شمال‌غرب ایران، با وجود پتانسیل‌های چشمگیر اقتصادی و موقعیت استراتژیک، با بحران‌های گسترده اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. گزارش‌های منتشر شده حاکی از زیان‌های هنگفت در صنایع کلیدی از جمله:
-
ماشین‌سازی تبریز (بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان زیان)،
-
صنایع فولاد ارومیه و زنجان،
-
و همچنین افزایش شاخص فلاکت و فقر در تبریز و ارومیه است.
این وضعیت بحرانی، ریشه در مجموعه‌ای از عوامل دارد که در ادامه بررسی می‌شوند.
۱. اقتصاد بسته؛ مانعی جدی در مسیر رشد
یکی از موانع اصلی، اقتصاد بسته و غیررقابتی کشور است که تحت تأثیر تحریم‌ها و مداخلات سیاسی، دسترسی به:
-
سرمایه،
-
فناوری نوین،
-
و بازارهای صادراتی
را برای تولیدکنندگان بسیار دشوار کرده است.
بیش از ۶۰٪ صنایع آذربایجان شرقی به صنایع سنگین و سنتی وابسته‌اند؛ صنایعی که:
-
مصرف انرژی بالا دارند،
-
از فناوری‌های فرسوده استفاده می‌کنند،
-
و در فضایی بدون رقابت فعالیت می‌کنند.
۲. قیمت‌گذاری دستوری؛ ضربه‌ای پنهان به تولید
در یک بازار غیررقابتی با قیمت‌گذاری دولتی، تولیدکنندگان انگیزه‌ای برای نوآوری و به‌روزرسانی تکنولوژی ندارند. به‌طور مثال:
کالایی با قیمت تمام‌شده‌ی ۷۰۰ هزار تومان، تنها به قیمت ۵۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.
این تفاوت قیمت، زیانی مستقیم برای تولیدکننده و گامی به سمت رکود تولید است.
۳. دخالت دولت و محدودیت‌های صادراتی
دولت با مداخله مستقیم در بازار، از طریق تعیین قیمت، سهمیه‌بندی صادرات و واردات و سیاست‌های ارزی، فضای تنفس اقتصادی را محدود کرده است.
ناتوانی در نقل‌وانتقال مالی بین‌المللی نیز صادرکنندگان را در رقابت با رقبای خارجی ناتوان کرده است.
۴. عدم تمرکززدایی و مکان‌یابی نادرست صنایع
قرارگیری صنایعی مانند فولاد در مناطقی که منابع آبی و حمل‌ونقل ارزان ندارند، هزینه‌های تولید را افزایش داده و بهره‌وری را کاهش می‌دهد.
در واقع، تمرکز نامناسب منابع صنعتی و سوءتوزیع زیرساخت‌ها به ضرر مناطق شمال‌غربی تمام شده است.
۵. فناوری عقب‌مانده؛ سد راه توسعه
براساس نظریه سولو، رشد اقتصادی پایدار نیازمند پیشرفت فناوری است. اما:
-
عدم دسترسی به تکنولوژی‌های نوین،
-
نبود سرمایه‌گذاری خارجی،
-
و نبود انگیزه نوآوری
سبب شده تا صنایع منطقه، درجا بزنند.
۶. بحران انرژی؛ فاجعه خاموش در تولید
در سال ۱۴۰۲، بیش از ۵۰۰۰ ساعت قطعی برق در شمال‌غرب ثبت شده است. طبق برآوردها:
هر ساعت قطعی برق، ۲۰۰ میلیارد تومان زیان اقتصادی در پی دارد.
در مجموع، بیش از یک تریلیون تومان زیان سالانه به اقتصاد منطقه وارد شده است.
۷. مسیر نجات؛ اقتصاد آزاد و نگاه به بیرون
اگر اقتصاد ایران به سمت:
-
آزادسازی،
-
تمرکززدایی،
-
خصوصی‌سازی واقعی،
-
و تعامل با بازارهای جهانی
حرکت کند، صنایع شمال‌غرب می‌توانند از پتانسیل‌های منحصر‌به‌فرد خود بهره‌مند شوند.
نزدیکی جغرافیایی به بازارهای آسیای میانه، قفقاز و ترکیه فرصتی است که در صورت ایجاد فضای رقابتی و شفاف، می‌تواند به رشد اقتصادی جهشی منجر شود.
شمال‌غرب ایران، در سایه اقتصاد دستوری و سیاست‌زدگی، از فرصت‌های طلایی خود غافل مانده است. اما با اصلاحات بنیادین و سیاست‌گذاری علمی، می‌توان بحران امروز را به شکوفایی فردا تبدیل کرد.